Выхад Вялікабрытаніі з Еўрапейскага саюза

Выхад Вялікабрытаніі з Еўрапейскага саюза (часта званы Brexit ад спалучэння слоў Britain — Брытанія і Exit — выхад) з’яўляецца галоўнай палітычнай мэтай апазіцыі і некаторых асоб з лагера (нацыяналістаў і еўраскептыкаў).

Карта Еўрапейскага саюза, Злучанае Каралеўства Вялікабрытаніі і Паўночнай Ірландыі — памяранцавы, Еўрапейскі саюз — сіні.

На рэферэндуме 2016 года за выхад Вялікабрытаніі з Еўрапейскага саюза выказалася 51,9 % прагаласаваўшых, адпаведна за працяг членства ў ЕС выступілі 48,1 % выбарцаў. У суб’ектах Вялікабрытаніі вынікі галасавання адрозніваліся: так, жыхары Шатландыі і Паўночнай Ірландыі выказаліся пераважна супраць выхаду, а прадстаўнікі Англіі (не лічачы сталіцы) і Уэльса — за. Першая рэакцыя сусветнай грамадскасці была трохі здзіўленай — вынікі рэферэндуму нават прывялі некаторых у шок, бо многія палітолагі прадказвалі іншы вынік галасавання.

15 студзеня 2019 года палата абшчын брытанскага парламента пераважнай большасцю галасоў адхіліла ўзгоднены ўрадам Брытаніі і Еўрасаюзам праект дамовы аб выхадзе з ЕС.

Тэрмін выхаду краіны з Еўрасаюза, які быў прызначаны на 29 сакавіка, брытанскія дэпутаты прапанавалі змясціць. Спачатку Палата абшчын другі раз адхіліла праект дамоўленасцяў аб выхадзе з ЕС, узгоднены ўрадам Тэрэзы Мэй і Еўрасаюзам. А пасля большасць парламентарыяў прагаласавала за тое, каб не сыходзіць без пагаднення.

31 студзеня 2020 года Вялікабрытанія афіцыйна і канчаткова выйшла з Еўрапейскага Саюза.

Этымалогія

Тэрмін англ. Brexit утвораны ад Britain (Брытанія) і exit (выхад) па аналогіі з тэрмінам «Grexit», які вядомы з 6 лютага 2012 года і азначаў гіпатэтычны выхад Грэцыі з еўразоны.

Аўтар тэрміна Brexit — пісьменнік і кіраўнік даследчага цэнтра British Influence Пітэр Уілдынг (Peter Wilding). Першая публікацыя адбылася 15 мая 2012 года ў блогу EURACTIV у артыкуле «спатыкаючыся аб Брэксіт». У снежні 2016 года тэрмін уключаны ў Оксфардскі слоўнік англійскай мовы.

Гісторыя пытання

У 1957 годзе Вялікабрытанія не пажадала далучыцца да Рымскай дамовы, якая заклала аснову Еўрапейскай эканамічнай супольнасці (ЕЭС). Пасля Злучанае Каралеўства двойчы, у 1963 годзе і ў 1967 годзе, падавала заяўку на ўступленне ў арганізацыю, але на абедзве прапановы было накладзена вета прэзідэнтам Францыі Шарлем дэ Голем, нібыта таму, што «шэраг аспектаў брытанскай эканомікі, пачынаючы з практыкі працы ў сельскай гаспадарцы, робіць Вялікабрытанію несумяшчальнай з Еўропай».

Пасля таго як дэ Голь сышоў у адстаўку з пасады прэзідэнта Францыі, Вялікабрытанія падала трэцюю, паспяховую, заяўку на сяброўства. 1 студзеня 1973 года Злучанае Каралеўства далучылася да ЕЭС. Гэта было зроблена ў час праўлення кансерватыўнага ўраду Эдварда Хіта. На выбарах у кастрычніку 1974 года перамагла апазіцыйная Лейбарысцкая партыя на чале з Гаральдам Вільсанам, якая абяцала перагледзець умовы сяброўства Брытаніі ў ЕЭС і правесці рэферэндум па пытанні аб мэтазгоднасці ўдзелу ў ЕЭС на новых умовах.

У 1975 годзе ў Злучаным Каралеўстве быў праведзены рэферэндум па пытанні аб тым, ці варта Вялікабрытаніі заставацца ў ЕЭС. Усе асноўныя палітычныя партыі і СМІ падтрымалі захаванне сяброўства з ЕЭС. Тым не менш ўнутры кіруючай Лейбарысцкай партыі былі значныя рознагалоссі па гэтым пытанні. На аднадзённай партыйнай канферэнцыі 26 красавіка 1975 года галасы падзяліліся ў суадносінах 2:1 на карысць выхаду. Паколькі Кабінет міністраў быў падзелены на моцна праеўрапейскіх і моцна антыеўрапейскіх міністраў, Гаральд Вільсан прыпыніў канстытуцыйны звычай калектыўнай адказнасці кабінета і дазволіў міністрам праводзіць публічныя кампаніі з абодвух бакоў. Сем з дваццаці трох членаў кабінета былі супраць сяброўства з ЕЭС.

5 чэрвеня 1975 года выбаршчыкам было прапанавана адказаць на пытанне: «як вы думаеце, Вялікабрытанія павінна заставацца ў Еўрапейскай супольнасці (Агульным рынку)?». Ва ўсіх акругах, за выключэннем Шэтландскіх выспаў і знешніх Гебрыд, большасць выбрала адказ «Так». У адпаведнасці з вынікамі галасавання, Злучанае Каралеўства засталося членам Еўрапейскай Эканамічнай супольнасці.

1 лістапада 1993 года ў выніку ўступлення ў сілу Маастрыхцкай дамовы ЕЭС была пераўтворана ў Еўрапейскі Саюз. Былое эканамічнае аб’яднанне еўрапейскіх дзяржаў ператварылася ў палітычны саюз, што і было адлюстравана ў новым найменні арганізацыі.

У пачатку 1990-х гадоў была ўтворана Партыя незалежнасці Злучанага Каралеўства (UKIP), палітычная партыя еўраскептыкаў. У 2004 годзе падчас выбараў у Еўрапарламент яна заняла трэцяе месца, у 2009 годзе другое месца і ў 2014 годзе — першае, з 27,5 % ад агульнай колькасці галасоў, і ўпершыню, пачынаючы з часу ўсеагульных выбараў 1910 года, яшчэ адна партыя, акрамя Лейбарысцкай і кансерватыўнай, атрымала самую вялікую колькасць галасоў на агульнанацыянальных выбарах у Еўрапейскі парламент, пры гэтым заняўшы толькі адно месца ў парламенце Вялікабрытаніі, у выніку чарговых парламенцкіх выбараў, якія адбыліся ў 2015 годзе.

У 2011 годзе, на фоне эканамічнага крызісу, у Вялікабрытаніі ўзмацнілася незадаволенасць знаходжаннем краіны ў Еўрасаюзе, што дазволіла Партыі незалежнасці паступова нарошчваць сваю папулярнасць у Злучаным каралеўстве. Дэпутат-кансерватар Дэвід Натэлл падняў пытанне аб рэферэндуме па пытанні аб членстве Вялікабрытаніі ў ЕС. Адпаведную петыцыю падпісалі больш за 100 тысяч грамадзян Вялікабрытаніі. Аднак 25 кастрычніка 2011 года дэпутаты парламента Вялікабрытаніі пераважнай большасцю галасоў (483 з 650) прагаласавалі супраць падрыхтоўкі рэферэндума.

28 мая 2015 года ўрад кансерватараў Вялікабрытаніі, які ўзначальваў Дэвід Кэмеран, унёс у парламент законапраект аб рэферэндуме па выхадзе дзяржавы з ЕС. Пытанне рэферэндума ў законапраекце быў сфармуляваны наступным чынам: «ці Павінна Злучанае Каралеўства заставацца у складзе Еўрапейскага Саюза?». Тэрмін правядзення рэферэндуму пазначаны як «не пазней за 31 снежня 2017 года». У чэрвені 2015 года палата абшчын падтрымала гэты законапраект, і ўжо 10 лістапада 2015 года Дэвід Кэмеран абвясціў аб афіцыйным пачатку кампаніі за змяненне ўмоў членства Вялікабрытаніі ў ЕС, пры гэтым члены яго партыі, а таксама члены партыі афіцыйнай (Лейбарысцкай) апазіцыі ў большасці выказваліся за захаванне членства краіны ў ЕС. 20 лютага 2016 года было абвешчана, што рэферэндум прызначаны на 23 чэрвеня.

Рэферэндум 2016 года

На рэферэндуме 23 чэрвеня 2016 года 51,9 % прагаласаваўшых удзельнікаў рэферэндуму падтрымалі выхад Вялікабрытаніі з ЕС. У розных частках краіны вынікі галасавання адрозніваліся: так, жыхары Шатландыі і Паўночнай Ірландыі выказаліся пераважна супраць выхаду, а прадстаўнікі Англіі (не лічачы сталіцы) і Уэльса — за. Першая рэакцыя сусветнай грамадскасці была здзіўленай — вынікі рэферэндуму нават прывялі некаторых палітолагаў у шок, так як многія з іх прадказвалі супрацьлеглы зыход галасавання, беручы пад увагу той факт, што кіруючая Кансерватыўная партыя на той момант афіцыйна выступала супраць выхаду з ЕС, а ў лютым 2016 года на адмысловым саміце ўраду Вялікабрытаніі нават атрымалася ўзгадніць новыя, дадатковыя да ўжо існуючым, эксклюзіўныя ўмовы пастаяннага членства краіны ў ЕС.

Наступствы

Рэакцыя фондавых біржаў

Рэакцыя фондавых біржаў праявілася рэзкім падзеннем многіх індэксаў, у прыватнасці, японскі Nikkei 225 ўпаў на 1,286 пункта, пасля чаго, у мэтах пазбягання далейшага падзення да фатальных значэнняў, таргі былі зачыненыя.

Адразу ж пасля абвяшчэння вынікаў рэферэндума 23 чэрвеня 2016 года аб выхадзе Вялікабрытаніі з складу ЕС брытанскі фунт упаў у адносінах да долара ЗША з 1,5 да 1,32.

Рэакцыя прэм’ер-міністра Вялікабрытаніі

Прэм’ер-міністр Дэвід Кэмеран заявіў, што калі жыхары Злучанага Каралеўства прынялі рашэнне пайсці па шляху выхаду з склада ЕС, то краіне неабходна свежае кіраўніцтва, у сувязі з чым, пасля падвядзення вынікаў галасавання, Кэмеран заявіў пра намер сысці ў адстаўку.

«Іх рашэнне варта паважаць. Я хацеў бы падзякаваць усім, хто прыняў удзел у кампаніі маёй краіны» — першыя словы з паслання Дэвіда Кэмерана брытанскай нацыі.

Эканамічныя наступствы

У выпадку найбольш неспрыяльнага ходу падзей, а канкрэтна выхада з ЕС без заключэння адпаведнага пагаднення, эканамічныя наступствы для Вялікабрытаніі будуць адмоўнымі, але не вельмі значнымі, заявілі эксперты. Страты складуць 0,17 % роста ВУП з 2018 да 2030 года, а ўсяго да 2030 года ВУП Вялікабрытаніі можа страціць 2,2 % свайго аб’ёма. Пры гэтым, на думку аналітычнага цэнтра Open Europe, гэтыя страты можна кампенсаваць за кошт спрашчэння рэгулявання, прынятага ў ЕС, што дасць магчымасць прыцягваць у краіну больш прамых замежных інвестыцый. Па прагнозах АЭСР, а таксама Банка Англіі і Казначэйства, у выніку выхада з ЕС эканоміка Вялікабрытаніі можа страціць 2-8 % ВУП.

Свабода перамяшчэння

Самы вялікі попыт на грамадзянства краін Еўрасаюза, віды на жыхарства, а таксама звязаныя з гэтым пытанні ўзніклі ў брытанцаў 23 чэрвеня адразу пасля абвяшчэння вынікаў рэферэндуму. У 16 дыпламатычных прадстаўніцтвах краін ЕС у Лондане адзначылі павелічэнне попыту на пашпарты і віды на жыхарства ў летнія месяцы. Попыт прадыктаваны тым, што брытанцы хочуць працаваць і падарожнічаць па ЕС як раней, да рэферэндуму аб выхадзе Вялікабрытаніі з Еўрасаюза.

Колькасць турыстаў у Вялікабрытаніі ўзрасла на 18 % за месяц пасля рэферэндуму. Даследаванне, праведзенае сярод 500 удзельнікаў турыстычнага рынку, паказала, што паслабленне фунта стэрлінгаў спрыяла развіццю замежнага і ўнутранага турызму сярод брытанцаў. Аднак дырэктар Tourism Alliance Курт Янсан адзначыў, што такі рост, верагодна, будзе кароткачасовым. У сувязі з гэтым інвестары застаюцца няўпэўненымі наконт будучыні мясцовага турбізнесу. Янсан таксама адзначыў, што каля 70 % замежных турыстаў прыязджаюць з краін Еўрасаюза, таму для тургаліны важна захаваць магчымасць свабоднага перамяшчэння грамадзян краін ЕС і Вялікабрытаніі.

Вялікабрытанія мае намер зрабіць больш жорсткім памежны рэжым для грамадзян ЕС у першы дзень пасля Brexit. Новы план знаходзіцца на стадыі распрацоўкі і мае на ўвазе адмову ў прадастаўленні неабмежаванага і некантралюемага доступу грамадзянам ЕС, калі яны прыязджаюць сюды ў пошуках працы.

Свабода гандлю

Брытанскія пакупнікі акрыялі ад шоку, выпрабаванага пасля брэкзіта: у ліпені 2016 года паказчыкі па рознічным гандлю выраслі значна больш, чым прагназавалася. Цёплае надвор’е спрыяла росту продажаў адзення, а падзенне фунта стэрлінгаў прыцягнула замежных пакупнікоў, гатовых выдаткавацца на люксавые тавары, у тым ліку на гадзіннікі і ювелірныя ўпрыгажэнні. Рознічныя продажы выраслі на 1,4 % у ліпені ў параўнанні з чэрвенем, тады як прагназаваўся паказчык у 0,2 %. Продаж гадзіннікаў і ювелірных вырабаў паказаў рост у 16,6 % — гэта самы рэзкі скачок амаль за два гады.

Згодна з матэрыяламі Інстытута фіскальных даследаванняў Злучанага Каралеўства, кожная брытанская сям’я страціць 1250 фунтаў стэрлінгаў (каля 1474 еўра) штогод пасля выхаду краіны з Еўрасаюза (Brexit). Паведамляецца, што на працягу дзесяцігоддзя пасля брэкзіта ў краіне чакаецца зніжэнне рэальнага даходу насельніцтва. Меркаваны каэфіцыент зніжэння даходаў складае 3,7 %. «Усе жыхары краіны адчуюць дадзеныя змены, аднак большую шкоду будзе нанесены працуючаму насельніцтву, у той час як пенсіянеры будуць больш эфектыўна абаронены ад маючых адбыцца скарачэнняў», — заявіў супрацоўнік інстытута.

З апублікаванага Парламенцкім камітэтам па «брэкзіту» брыфінгу Урада Вялікабрытаніі ў студзені 2018 года варта, што ў выніку змадэляванага урадам варыянту гандлёвых адносін пасля выхаду з ЕС, у адпаведнасці з правіламі СГА, запаволенне эканамічнага росту Вялікабрытаніі ў наступныя 15 гадоў складзе 7,7 % ВУП, у той час як пры варыянце гандлёвага саюза ў рамках Адзінай эканамічнай зоны ЕС — усяго толькі на 1,6 %.

У ліпені 2020 года ўрад Вялікабрытаніі прызнаў, што нават у выпадку заключэння дагавора аб свабодным гандлі, цана афармлення адных толькі мытных дэкларацый (прыблізная ацэнка — каля 215 мільёнаў дэкларацый у год) для брытанскага бізнесу складзе 7 млрд фунтаў стэрлінгаў у год, што практычна ў два разы перавышае кошт штогадовага нацыянальнага ўнёску Вялікабрытаніі ў бюджэт ЕС.

Фінансавыя рынкі

Brexit можа нанесці доўгачасовую шкоду брытанскаму фінансаваму сектару. Ключавой прычынай гэтага з’яўляецца тое, што гэта можа выклікаць небяспечны працэс уцечкі розумаў, які падарве адну з галоўных прычын, па якой Лондан падняўся на першае месца. Лондан, як і Крамянёвая даліна, здабывае карысць з крытычнай масы талентаў сусветнага класа, якія жывуць і працуюць у непасрэднай блізкасці. Парушэнні, такія як нявызначанасць у дачыненні да віз для замежных супрацоўнікаў і кароткатэрміновыя перспектывы страты працы, могуць прывесці да таго, што лепшыя таленты сыдуць у іншыя месцы.

У адпаведнасці з ацэнкай спецыялістаў Ernst & Young, фінансавыя арганізацыі могуць вывесці з Вялікабрытаніі актывы на суму каля 1 трыльёна даляраў ЗША, што супастаўна прыкладна з 10 % усіх банкаўскіх актываў краіны.

Прававая сфера

Хоць Закон аб адмене дзеяння дамовы аб Еўрапейскіх супольнасцях на ўсёй тэрыторыі Вялікабрытаніі, прыняты парламентам Вялікабрытаніі 15 мая 2018 года, на першым часе прадугледжвае поўную адаптацыю прававых норм і існуючага на момант выхаду заканадаўства ЕС у дзеючым брытанскім заканадаўстве, далейшы лёс прамога дзеяння, а таксама судовай інтэрпрэтацыі прававых нормаў ЕС у розных прававых сферах і юрысдыкцыях Злучанага Каралеўства (гл., напрыклад, Англійскае права, права Шатландыі, заморскія тэрыторыі Вялікабрытаніі) застаецца пад пытаннем. У адпаведнасці з матэрыяламі дакладу агенцтва Рэйтэр ад ліпеня 2018 года, яшчэ да наступлення афіцыйнай даты выхаду з ЕС, 35 % апытаных спецыялістаў брытанскай юрыдычнай прафесіі пацвердзілі свае дзеянні па практычнай заменай брытанскай юрысдыкцыі Англійскага права, — у дачыненні да арбітражных спраў і ў частцы рэгулявання кантрактных абавязацельстваў пры вырашэнні спрэчных пытанняў, — на іншую (у 18 % выпадкаў — на прававую юрысдыкцыю краін-членаў ЕС).

У 2018 годзе група парламентарыяў у парламентах Шатландыі і Вялікабрытаніі падала судовую справу супраць урада Вялікабрытаніі з патрабаваннем разгледзець пытанне аб магчымасці ў аднабаковым парадку адмены Вялікабрытаніяй працэдуры выхаду з ЕС, згодна з артыкулам 50 Лісабонскай дамовы. Дадзеную пазіцыю падтрымаў і шэраг былых брытанскіх палітыкаў, уключаючы Тоні Блэра, а таксама кіраўніцтва ЕС, у тым ліку старшыні Еўрапарламента, Антоніа Таяні. У канцы лістапада 2018 года, пасля некалькіх няўдалых апеляцый з боку адвакатаў урада Вялікабрытаніі, Сэсійны суд у Эдынбургу ўсё ж даў ход разбору, што, у сваю чаргу, дало падставу Еўрапейскаму суду ў Люксембургу заслухаць аргументы праціўнікаў выхаду Вялікабрытаніі з Еўразвяза, і ўжо 4 снежня 2018 года генеральны адвакат выказаў афіцыйнае меркаванне суда аб тым, што працэдура выхаду з ЕС, тэарэтычна, усё ж можа быць спынена Вялікабрытаніяй у аднабаковым парадку. 10 снежня 2018 года на сваёй чарговай сесіі Еўрапейскі суд сваім афіцыйным пастановай падтрымаў гэта меркаванне.

Адток бізнесу і арганізацый на кантынент

Брытанская авіякампанія easyJet першай з буйных карпарацый краіны вырашыла перавесці частку свайго бізнесу ў ЕС. Каб не страціць права ажыццяўляць авіяперавозкі на ўнутрыеўрапейскіх маршрутах, у Аўстрыі была зарэгістраваная яе даччыная кампанія easyJet Europe. Еўрапейскае банкаўскае кіраванне і Еўрапейскае агенцтва лекавых сродкаў прынялі рашэнне пакінуць Лондан, дзе ў гэтых агенцтвах працавала каля 1000 супрацоўнікаў. У пачатку верасня 2018 года японская карпарацыя Panasonic заявіла аб пераездзе сваёй еўрапейскай штаб-кватэры з Лондана ў Нідэрланды. Урад Вялікабрытаніі таксама пацвердзіла свае намеры пакінуць Еўратам і выйсці з усіх аспектаў спадарожнікавай навігацыйнай праграмы Еўрапейскага Звяза Galileo.

Мяжа з Ірландыяй

Брытанскі ўрад пад кіраўніцтвам прэм’ер-міністра Вялікабрытаніі Тэрэзы Мэй прызнала, што Паўночная Ірландыя, у выпадку яе аб’яднання з Ірландыяй, павінна мець магчымасць далучыцца да Еўразвязу праз ўз’яднанне з Ірландыяй. [няма ў крыніцы]

Краіны-члены ЕС аднагалосна адобрылі стратэгію па Brexit, згодна з якой Брусэль падчас перамоваў будзе дамагацца прагрэсу ў пытанні недапушчэння аднаўлення дзяржаўнай мяжы паміж Ірландыяй і Паўночнай Ірландыяй.

У ходзе зацягнутых перамоў кіраўніцтва ЕС, акрамя іншых момантаў, настойвала на дэталёвым і эфектыўным вырашэнні статусу мяжы, пры якім Паўночная Ірландыя захоўвала б членства ў Мытным саюзе, а таксама доступ да адзінага еўрапейскага рынку, аднак Тэрэза Мэй заявіла, што яе ўрад не пагодзіцца на стварэнне новай мяжы ўнутры Злучанага Каралеўства, так як гэта будзе азначаць страту суверэнітэту над Паўночнай Ірландыяй. Між тым, уладамі Ірландыі адзначаецца значны рост падачы заяў ад падданых Вялікабрытаніі і Паўночнай Ирландыі на ірландскае грамадзянства (грамадзянства краіны — члена ЕС), звязаны з маючым адбыцца выхадам Вялікабрытаніі з ЕС: каля 100 тысяч — за ўвесь 2016 год і каля 59 тысяч — у першым квартале 2017 года. Але ўжо у 2018 годзе гэта колькасць значна вырасла, і да канца года ірландскія ўлады зрабілі справаздачу аб выдачы больш за 183 тыс. новых ірландскіх пашпартоў толькі па заявах, якія паступілі з тэрыторыі Вялікабрытаніі (уключаючы заявы з Паўночнай Ірландыі).

Вырашэнне пытання аб мяжы Вялікабрытаніі з Ірландыяй, якая ўваходзіць ў склад ЕС, вызначалася на кастрычнік 2018 года, аднак і у 2019 годзе пытанне ўсё яшчэ заставалася адкрытым.

Ход рэалізацыі рашэння рэферэндуму

2016 год

Першымі вынікамі рэферэндума стала адстаўка Дэвіда Кэмерана з пасады лідара кіруючай партыі і прэм’ер-міністра Вялікабрытаніі, а таксама адстаўка брытанскага еўракамісара барона Хіла 25 чэрвеня 2016 года. Увечары ў аўторак 28 чэрвеня ў рамках саміту Еўрапейскай рады ў Брусэлі адбыўся сімвалічны спуск сцяга Вялікабрытаніі перад будынкам Еўрапейскай камісіі.

11 ліпеня ў выніку ўсеагульных выбараў на пасаду лідара Кансерватыўнай партыі перамогу атрымала кандыдат ад кансерватараў, якая на той момант займала пасаду міністра унутраных спраў, Тэрэза Мэй, якая ўжо раніцай 13 ліпеня прыступіла да фарміравання новага ўрада «меншасці», падтрымоўванага малалікай групай дэпутатаў ад Дэмакратычнай юніянісцкай партыі Паўночнай Ірландыі. Ёю адразу ж былі створаны два асаблівых міністэрства — па выхадзе з ЕС (на чале з даўнім апанентам Кэмерана Д. Дэвісам) і міжнароднага гандлю (пад кіраўніцтвам выхадца з Шатландыі, былога міністра абароны Злучанага каралеўства. Л. Фокса). Міністрам замежных спраў нечакана для многіх стаў галоўны прыхільнік Брэксіту ў шэрагах партыі Борыс Джонсан. Кансерватары планавалі завяршыць працэдуру практычнай рэалізацыі вынікаў рэферэндуму 23 чэрвеня 2016 года на працягу некалькіх гадоў.

Разглядаючы судовую справу, пададзеную грамадскімі актывістамі, 3 лістапада 2016 года Высокі суд Лондана пастанавіў, што ўрад Вялікабрытаніі не можа пачынаць працэдуру выхаду краіны з Еўрасаюза без адабрэння парламента Вялікабрытаніі. Урад Вялікабрытаніі падаў апеляцыю ў Вярхоўны суд Вялікабрытаніі, разгляд якой пачаўся 5 снежня 2016 года. Вярхоўны суд Вялікабрытаніі таксама прыцягнуў да разгляду прадстаўлення лорда-генеральнага суддзю Шатландыі, юрыдычных прадстаўнікоў урада Уэльса, адну з прафсаюзных арганізацый (IWGB) і яшчэ аднаго прыватнага незалежнага істца, — іх абагульненая аргументацыя зводзілася да таго, што дзеянні ўрада Вялікабрытаніі па паведамленні Еўрарады аб выхадзе краіны з ЕС пацягнуць за сабой непазбежныя парушэнні ўжо існуючых правоў і свабод прыватных і юрыдычных асоб — рэзідэнтаў Шатландыі (і Уэльса). Па рашэнні суда, якое было вынесена 24 студзеня 2017 года, 8 з 11 суддзяў прызналі, што ўрад не мае права ініцыяваць выхад паведамленнем ў адпаведнасці з артыкулам 50 Лісабонскай дамовы без папярэдняга рашэння парламента.

2017 год

Ужо 1 лютага 2017 года дэпутаты парламента Вялікабрытаніі ў першым чытанні прагаласавалі за законапраект аб выхадзе з ЕС 498 галасамі супраць 114, а 2 лютага ўрад апублікаваў постфактум т.зв. «белую кнігу» (канчатковы варыянт праграмы ўрада) па выхадзе з ЕС. Пазней законапраект аб ініцыяванні артыкула 50 быў ухвалены абедзвюма палатамі брытанскага парламента і 16 сакавіка 2017 года падпісаны каралевай Елізаветай II.

29 сакавіка 2017 года прэм’ер-міністр Вялікабрытаніі Тэрэза Мэй падпісала ліст на імя кіраўніка Еўрасавета Дональда Туска з паведамленнем уладаў Еўрапейскага Саюза аб пачатку працэдуры выхаду Вялікабрытаніі з ЕС. Чакалася, што перамовы аб выхадзе Вялікабрытаніі з Еўрапейскага Звязу прадоўжацца блізу двух гадоў і, такім чынам, краіна можа пакінуць палітычны саюз у сакавіку 2019 года.

У верасні 2017 года Парламент Вялікабрытаніі прыняў у другім чытанні «Біль аб адмене» — законапраект, які прадугледжвае фармальную адмену прымянення Лісабонскай дамовы, а таксама нормаў права ЕС з адначасовым іх пераносам у брытанскае нацыянальнае заканадаўства. Такім чынам, законапраект прадугледжваў, што нормы права ЕС захаваюць сваё дзеянне на тэрыторыі Вялікабрытаніі, але ўжо ў якасці брытанскіх законаў. Біль падвергнуўся моцнай крытыцы з боку канстытуцыйнага камітэта Палаты лордаў, які ў сваёй справаздачы, апублікаванай 7 верасня 2017 года, заявіў, што дадзены Біль мае цэлы шэраг грубых заган і недакладнасцяў, якія супярэчаць як літары закона, так і прынцыпу падзелу Вярхоўнай і тэрытарыяльных уладаў у Вялікабрытаніі.

2018 год

15 мая 2018 года, упершыню за 20 гадоў свайго існавання ў рамках працэсу девалюцыі, парламент Шатландыі большасцю галасоў (93 супраць 30) прагаласаваў за адмову ўхваліць законапраект урада Вялікабрытаніі аб «брэкзіце», такім чынам стварыўшы беспрэцэдэнтную сітуацыю, калі парламент Вялікабрытаніі зможа прыняць асноватворны закон супраць непасрэднай заканадаўчай волі парламента Шатландыі.

27 чэрвеня 2018 года, нягледзячы на бурныя дэбаты ў абедзвюх палатах парламента ў папярэднія дні, Біль аб адмене законаў ЕС быў прыняты большасцю галасоў Палаты абшчын і, пасля падпісання Елізаветай II, стаў законам.

10 снежня 2018 года Еўрапейскі суд пастанавіў, што Вялікабрытанія мае права ў аднабаковым парадку адклікаць апавяшчэнне па артыкуле 50 Лісабонскай дамовы, гэта значыць адмяніць працэдуру Brexit.

2019 год

15 студзеня 2019 года прэм’ер-міністр Тэрэза Мэй пацярпела паразу ў парламенце, на якім дэпутаты адкінулі яе пагадненне аб выхадзе Вялікабрытаніі з ЕС.

12 сакавіка 2019 года парламент Вялікабрытаніі паўторна адхіліў праект пагаднення аб выхадзе з ЕС, атрымаўшы пры гэтым заканадаўчую тэхнічную адтэрміноўку па даце выхаду з ЕС да 12 красавіка або 22 мая 2019 года.

23 сакавіка ў Лондане прайшоў шматтысячны марш з патрабаваннем да ўрада Тэрэзы Мэй скасаваць Brexit. Адначасова з гэтым парламенцкая анлайн-петыцыя, якая патрабуе адмены дзеяння артыкула 50 Лісабонскай дамовы аб выхадзе з ЕС, у рэкордныя тэрміны набрала больш за 5 млн галасоў выбаршчыкаў па ўсёй Вялікабрытаніі.

29 сакавіка Палата абшчын у трэці раз адхіліла праект пагаднення па выхаду з Еўрасаюза.

8 красавіка 2019 года парламент Вялікабрытаніі ў самыя кароткія тэрміны прыняў закон, у адпаведнасці з якім урад абавязаны ўзгадніць з ЕС адтэрміноўку на перыяд, які зацвярджаецца парламентам краіны, каб пазбегнуць выхаду з Еўрасаюза без пагаднення.

У тэлезвароце 7 красавіка 2019 года Тэрэза Мэй сцвярджала:

«Такім чынам, мы стаім перад выбарам: альбо выйсці з Еўрапейскага Саюза па дамове, альбо не выходзіць наогул»

Адтэрміноўка выхаду з ЕС

Пасля прыняцця парламентам Вялікабрытаніі 8 красавіка 2019 года чарговай папраўкі да Закона аб выхадзе з ЕС (№ 5), заканадаўчым чынам канчаткова прадухіліла варыянт выхаду краіны з ЕС без пагаднення, урад Т. Мэй аднавіла перамовы з кіраўнікамі дзяржаў-членаў ЕС па пытанні ўзгаднення перыяду адтэрміноўкі выхаду краіны з ЕС. Пры гэтым, члены перамоўнай групы Еўракамісіі паказалі на магчымасць толькі працяглай адтэрміноўкі працэсу выхаду (ажно да сакавіка 2020 года), хоць першапачаткова прэм’ер-міністр Вялікабрытаніі ў сваім лісце прапанавала дату 30 чэрвеня 2019 года.

На экстраным саміце ў Брусэлі 10 красавіка 2019 года кіраўнікі дзяржаў ЕС вырашылі даць Брытаніі яшчэ адну адтэрміноўку, на гэты раз да 31 кастрычніка 2019 года, аднак, у выпадку адмовы ад правядзення выбараў у Еўрапарламент, якія адбыліся ў канцы мая 2019 года, Вялікабрытанія павінна была б пакінуць Еўразвяз яшчэ раней, гэта значыць 1 чэрвеня 2019 года.

24 ліпеня 2019 года на пасаду прэм’ер-міністра Вялікабрытаніі ўступіў Борыс Джонсан. Ён выказаў жаданне 31 кастрычніка 2019 года пры любых абставінах вывесці Вялікабрытанію з ЕС, нават калі для гэтага прыйдзецца рэзка разарваць сувязі з Еўрасаюзам.

28 жніўня 2019 года ўрад Вялікабрытаніі звярнуўся да каралевы з просьбай прыпыніць працу парламента да 14 кастрычніка. У якасці падставы для гэтага прэм’ер-міністр Барыс Джонсан выкарыстаў працэдуру падрыхтоўкі і апублікавання новай праграмы ўрада. Каралева ўхваліла прыпыненне працы парламента. Гэты крок прэм’ер-міністра абурыў яго апанентаў па пытанні аб «брэкзіце», якія складалі большасць у Палаце абшчын. Яны заяўлялі, што ён пазбаўляе іх магчымасці паўнавартасна ўдзельнічаць у працэсе «Брэкзіту», і называлі паводзіны Джонсана антыканстытуцыйнымі.

9 верасня 2019 года парламент Вялікабрытаніі прыняў закон, які ў абавязковым парадку адкладае выхад краіны з ЕС на 3 месяцы (да 31 студзеня 2020 года), у выпадку, калі да 31 кастрычніка не будзе падпісана пагадненне з ЕС.

11 верасня 2019 года апеляцыйная калегія сэсійнага суда ў Шатландыі прыняла рашэнне аб тым, што прыпыненне працы парламента было незаконнае. Пазоўнікамі ў гэтым працэсе выступалі больш за 70 членаў абедзвюх палат парламента. У той жа дзень, 11 верасня, Высокі суд Лондана вырашыў, што пытанне аб прыпыненні працы парламента з’яўляецца чыста палітычным і не павінна разглядацца ў судзе. Справу у гэты суд падала прадпрымальніца і актывістка Джына Мілер, а пазней да яе далучыўся былы прэм’ер-міністр Джон Мейджар. Апеляцыі на рашэнні па абодвух справах разглядаў Вярхоўны суд Вялікабрытаніі, які 24 верасня 2019 года аднагалосна вырашыў, што прыпыненне працы парламента была незаконнае.

Бакам усё ж удалося дасягнуць кампрамісу па новым пагадненні аб выхадзе яшчэ да чарговага саміту Еўрасаюза, які прайшоў 17 кастрычніка 2019 года.

28 кастрычніка 2019 года Савет Еўрапейскага саюза пагадзіўся адкласці выхад Вялікабрытаніі з саюза яшчэ на тры месяцы, да 31 студзеня 2020 года. Просьбу аб адтэрміноўцы Борыс Джонсан адправіў супраць сваёй волі, падпарадкоўваючыся закону, які апазіцыйная большасць парламента прыняло ў пачатку верасня.

На парламенцкіх выбарах, якія прайшлі 12 снежня 2019 года, кансерватары, якія выступаюць за выхад Вялікабрытаніі з ЕС, атрымалі большасць месцаў.

Пасля гэтага 19 снежня 2019 года Палата абшчын большасцю галасоў прыняла ў другім чытанні Закон аб выхадзе з Еўразвязу, які гарантаваў, што Вялікабрытанія выйдзе з ЕС 31 студзеня 2020 года. Паводле пагаднення з ЕС 31 студзеня 2020 года Вялікабрытанія павінна была страціць прадстаўніцтва і права голасу ў органах улады ЕС, але пры гэтым яна застанецца часткай адзінай эканамічнай прасторы аж да канца 2020 года. На працягу гэтых 11 месяцаў Вялікабрытанія і ЕС павінны будуць дамовіцца аб новых умовах гандлю і супрацоўніцтва.

2020 год

Натоўп на Парламенцкай плошчы у Лондане вечарам 31 студзеня 2020 года чакае момант выхаду Вялікабрытаніі з ЕС.

9 студзеня 2020 года Палата абшчын прыняла закон аб выхадзе з Еўрасаюза ў трэцім чытанні. Нягледзячы на тое, што 21 студзеня 2020 года Палата лордаў паспрабавала адхіліць законапраект у другім чытанні шляхам некалькіх паправак, а ўсе тры заканадаўчыя органы краін-чальцоў Злучанага Каралеўства цалкам адхілілі прыняцце гэтага законапраекта на сваім узроўні, законапраект усё ж быў прыняты парламентам 22 студзеня 2020 года. 23 студзеня 2020 года каралева Вялікабрытаніі Елізавета II падпісала закон аб «брэкзіце», а 24 студзеня пагадненне аб умовах выхаду краіны з Еўрасаюза падпісаў Прэм’ер-міністр Вялікабрытаніі Борыс Джонсан. Таксама свае подпісы пад дакументам паставілі кіраўнік Еўрарады Шарль Мішэль і старшыня Еўракамісіі Урсула фон дэр Ляен.

Апоўначы з 31 студзеня на 1 лютага па цэнтральнаеўрапейскім часе Вялікабрытанія выйшла з Еўрапейскага Саюза. У Бруселі ля будынка Еўрапарламента спусцілі брытанскі сцяг, замяніўшы яго на сцяг Еўрасаюза.

Перамовы з Еўрапейскай камісіяй

Пазіцыя Еўропы

Па выніках саміту лідараў ЕС у Бруселі 29 красавіка 2017 года былі адобраны палажэнні перамоўнай стратэгіі ЕС, якія вызначылі меркаваныя стадыі перамоваў і асноўныя перагаворныя пункты, сярод якіх можна адзначыць: немагчымасць сепаратных перамоваў з рознымі краінамі — членамі ЕС і непадзельнасць і ўзаемазвязанасць умоў захавання доступу да адзінай еўрапейскай эканамічнай прасторы, першачарговасць пакрыцця фінансавых абавязацельстваў, ускладзеных на Вялікабрытанію ў выніку бягучага сяброўства ў ЕС, перад пачаткам наступных стадый перамоваў, а таксама недапушчэнне з’яўлення мяжы паміж Рэспублікай Ірландыяй і Паўночнай Ірландыяй, якая ўваходзіць у склад Вялікабрытаніі, прадугледжанага рамкамі Белфасцкага дагавора ад 1998 года.

Пасля чарговага няўдалага, чацвёртага раунда перамоваў з урадам Вялікабрытаніі, Еўрапейскі Парламент прыняў рэзалюцыю, якая паказвала на адсутнасць прагрэсу ў перагаворным працэсе. У дакуменце дэпутаты адзначылі, што «прагрэс па прыярытэтах ЕС у чацвёртым раўндзе перамоваў (25-28 верасня) з Вялікабрытаніяй недастатковы». На думку парламентарыяў, няма прасоўвання па трох ключавых пазіцыях — «абароне правоў грамадзян Еўрасаюза і Вялікабрытаніі, растлумачэнню фінансавых абавязацельстваў Вялікабрытаніі і па ўрэгуляванні пытання аб мяжы Ірландыі і Паўночнай Ірландыі».

Еўракамісія абвясціла аб гатоўнасці да варыянту Brexit без пагаднення з Вялікабрытаніяй (так званы варыянт «жорсткага выхаду») і прыступіла да рэалізацыі спецыяльнага плана дзеянняў па гэтым сцэнары, аб завяршэнні падрыхтоўкі да якога было афіцыйна абвешчана ўжо 25 сакавіка 2019 года.

Пазіцыя Вялікабрытаніі

Перамовы аб выхадзе Вялікабрытаніі з ЕС зайшлі ў тупік з-за фінансавых патрабаванняў Еўрапейскага саюза. Брусэль першапачаткова запатрабаваў каля 50-60 мільярдаў еўра ад Вялікабрытаніі для выканання фінансавых абавязкаў Лондана перад Еўрапейскім Саюзам. У маі ўлады ЕС пад ціскам Францыі і Нямеччыны паднялі неабходную суму патрабаванняў праз Brexit да 91-113 мільярдаў еўраў. Тэрэза Мэй заявіла, што ўсе 27 членаў Еўрапейскага саюза перашкаджаюць Лондану выйсці са склада ЕС. Пры гэтым, міністр па справах Brexit Д. Дэвіс заявіў, што Вялікабрытанія можа выйсці з перамоваў датычна яе выхаду з Еўрасаюза па прычыне адмовы Бруселя абмяркоўваць перспектыўнае пагадненне аб свабодным гандлі да ўрэгулявання Вялікабрытаніяй сваіх фінансавых абавязкаў у адпаведнасці з яе сяброўствам у ЕС у памеры каля 100 мільярдаў еўра. Таксама, у ходзе бягучых перамоваў, улады Вялікабрытаніі прапанавалі, каб каля 3 мільёнаў еўрапейцаў, прабыўшы на тэрыторыі каралеўства больш за пяць гадоў, маглі атрымаць статус пасяленцаў, аднак пасля гэтага яны павінны будуць ставіцца да юрысдыкцыі брытанскай сістэмы правасуддзя. Статус пасяленца пры гэтым не дае ім права ўдзелу ў мясцовых выбарах, на што неаднаразова паказвалі члены Еўрапейскага парламента, незадаволеныя брытанскімі прапановамі да ЕС.

Двухбаковыя сустрэчы

19 чэрвеня 2017 года ў Брусэлі пачаліся перамовы брытанскага ўрада ў асобе міністра Д. Дэвіса з Еўрапейскім Саюзам у асобе яго прадстаўніка М. Барн’е. Першы раўнд перамоваў быў прысвечаны праблеме правоў грамадзян ЕС, якія жывуць у Вялікабрытаніі, мяжы паміж Паўночнай Ірландыяй і Ірландыяй, а таксама праблеме выплат Вялікабрытаніяй Еўрасаюзу па яе бюджэтных абавязках за перыяд знаходжання ў складзе ЕС (аж да 2020 года). Першы раўнд перамоваў паспяхова завяршыўся 8 снежня 2017 года ў Брусэлі падпісаннем сумеснай дэкларацыі, пасля чаго бакі вырашылі перайсці да другой фазы перамоў, каб дамовіцца аб характары двухгадовага пераходнага перыяду, а таксама аб будучых адносінах паміж Вялікабрытаніяй і ЕС. Аднак, ужо да канца кастрычніка 2018 года перамоўны працэс зайшоў у тупік з-за нежадання дзеючага ўрада Вялікабрытаніі ісці на саступкі з нагоды захавання Паўночнай Ірландыі ў зоне Еўрапейскага Мытнага саюза. 14 лістапада 2018 года бакам удалося ўзгадніць праект пагаднення аб выхадзе, у якім прадугледжваецца Захаванне статусу Вялікабрытаніі ў Еўрапейскім Мытным саюзе (за выключэннем рыбапрамысловай прадукцыі), а тэрыторыі Паўночнай Ірландыі — у Еўрапейскай эканамічнай зоне (дадзенае становішча, якое змяшчаецца ў асобным ад усяго праекта пагаднення пратаколе, прысвечаным Паўночнай Ірландыі, у асноўным, уключае ў сябе рынак тавараў, але пры гэтым выключае свабоду прадастаўлення фінансавых паслуг на ўнутраны рынак ЕС).

На сакрэтнай сустрэчы, якая прайшла напярэдадні саміту ЕС 17 кастрычніка 2019 года, бакам усё ж удалося дасягнуць цалкам новай дамоўленасці аб статусе Паўночнай Ірландыі, у выніку якой бакі пагадзіліся аб тым, што Вялікабрытанія выйдзе з эканамічнага і Мытнага саюза, а Паўночная Ірландыя гэтак жа застанецца ў складзе мытнай тэрыторыі Вялікабрытаніі, але, пры гэтым, у Паўночнай Ірландыі, якая часткова застаецца ў эканамічнай і мытнай прасторы ЕС, на тэрмін, які вызначаецца заканадаўчымі органамі Паўночнай Ірландыі, працягне дзейнічаць «абмежаваны» набор правілаў адзінага рынку Еўрасаюза, уключаючы зборы ПДВ, ветэрынарны кантроль, і правілы падтрымкі дзяржавай прыватнага бізнесу.

Спасылкі

• Брексит: что дальше? Мировые СМИ — о результатах референдума в Великобритании (руск.). inosmi.ru (24 чэрвеня 2016).
• Як развіваецца Brexit? — zviazda.by